Den Haag heeft nieuwe regels voor

participatie. Krijgen burgers nu echt

meer invloed op gemeentelijk beleid?

Toen de gemeente een jaar geleden de tijden voor betaald parkeren wilde uitbreiden, kwamen inwoners in opstand. Niet alleen waren ze van mening dat het  nieuwe beleid weinig zou oplossen, ze voelden zich niet gehoord door de gemeente en stelden dat het participatieproces te wensen over had gelaten. Rondom de 

herinrichting van het Hobbemaplein klonken vergelijkbare geluiden. De uitbreiding van de parkeertijden werd ingetrokken en het plan voor het Hobbemaplein is  inmiddels van tafel. Niels Hunck, voorzitter van Bewonersorganisatie Leidschenveen, kan meepraten over weinig bevredigende participatieprocessen. Of het nu 

gaat om het gebied rondom het ADOstadion of de ontwikkeling van de wijk: enige invloed op het beleid hebben de bewoners niet ervaren, stelt hij. “Wij hebben  meerdere keren mogen participeren over dingen waar de facto al een besluit over is genomen. Participatie is dan een soort hokje om af te vinken, maar eigenlijk 

doet men er niets mee.” 

Nieuwe regels voor participatie moeten aan dit soort praktijken een einde maken. Eind december stemde de gemeenteraad in met de nieuwe articipatie- verordening, met 25 stemmen voor en 20 tegen. Sinds 1 maart gelden de nieuwe regels. De ambitie van verantwoordelijk wethouder Nur Icar (Denk, participatie) 

liegt er niet om: “Ik wil de kloof dichten tussen stad en stadhuis. Dit is daarvoor de manier.” ‘Participatie, tenzij’ De oude Haagse participatieregels stammen uit  2012. Deze schrijven voor dat een bestuursorgaan, ‘veelal voordat er sprake is van een concreet beleidsvoornemen’, besluit of een participatieproces wel of niet  wordt aangegaan. Die vrijblijvendheid is nu verdwenen; uitgangspunt is voortaan ‘participatie, tenzij’. Tenzij wettelijk geen participatie mogelijk is (bijvoorbeeld  omdat het gaat om uitvoering van rijksbeleid) of het betreffende bestuursorgaan kan motiveren waarom het niet wenselijk of haalbaar is, vindt participatie plaats. 

Dat laatste zal in de praktijk niet vaak voorkomen, verwacht wethouder Icar. In het geval van rijksbeleid, zoals door het rijk opgelegde huisvesting van status- houders, kan bovendien nog altijd geparticipeerd worden over de randvoorwaarden. “Bijvoorbeeld over omgevingsfactoren of veiligheidsvraagstukken. Je 

kan bijna altijd een bepaalde vorm van participatie verwachten.” De mate van invloed van burgers kent verschillende gradaties die per participatieproces kunnen  verschillen. Zo kan het voorkomen dat de gemeente de volledige beslissingsbevoegdheid overdraagt en uitvoert wat de participanten besluiten. Aan de andere kant van het spectrum kan het zijn dat de gemeente de kaders en plannen opstelt en dat burgers daar slechts hun mening over mogen geven, die niet bindend is. 

Serieus nemen

Participatie betekent niet dat ‘iedereen zijn zin krijgt’, benadrukt Icar. “Het gaat erom dat we als gemeente alle belanghebbenden horen en alle stemmen serieus  nemen. We nemen mensen mee in dat proces en koppelen terug wat we met hun inbreng gedaan hebben.” Concreet moeten ambtenaren aan de hand van een 

handboek een aantal stappen volgen. Zij moeten bepalen waarover burgers kunnen meedenken, de behoeften in het desbetreffende gebied in kaart brengen,  bepalen hoe en wanneer het participatieproces plaatsvindt en tot slot verslag uitbrengen. De verordening geldt voor gemeentelijk beleid en is dus niet van 

toepassing op particuliere projecten, bijvoorbeeld op het gebied van woningbouw. Die vallen onder de Omgevingswet, waarin wel is verankerd dat participatie  dient plaats te vinden, maar niet wordt voorgeschreven hoe particulieren dit moeten doen. Bewonersgroepen en raadsleden hebben daarover hun zorg uitgesproken. Zij vrezen dat het gebrek aan participatie op dit gebied tot teleurstelling kan leiden. Een beleidsregel om particulieren te stimuleren een goed  participatieproces te volgen is in de maak, zegt een woordvoerder van de gemeente, maar het is nog niet duidelijk of de gemeente daarmee meer kan doen dan  particulieren aanmoedigen. 

Weinig vooruitgang 

Begin 2024 gaf Christine Bleijenberg, associate lector Public Governance aan de Haagse Hogeschool, een lezing getiteld ‘Staat van de Haagse participatie 

2023’. Daarin sprak ze onder meer (over participatie op rijksniveau) van een ‘gevaarlijke combinatie van goede bedoelingen en gebrek aan kennis’ en stelde ze  dat sinds de jaren 1990, goede wil ten spijt, weinig vooruitgang is geboekt. Een jaar eerder voerde de Haagse Rekenkamer een onderzoek uit naar participatie in  de energietransitie. De conclusie luidde dat de gemeente haar best had gedaan om inwoners te laten participeren, maar dat voorbereiding en uitvoering tekortschoten. Zo hield de gemeente zich te weinig aan de eigen voorschriften, waren er geen duidelijke afspraken met participerende inwoners en werd na afloop 

van het proces onvoldoende duidelijk wat met de inbreng was gedaan. Een reden waarom het zo moeilijk is participatie te verbeteren, is dat Participatieregels  herzien. Gemeente poogt burgers beter bij besluiten te betrekken Den Haag heeft nieuwe regels voor participatie. Krijgen burgers nu echt meer invloed op  gemeentelijk beleid? Ook rond de opvang in het voormalig Haga-complex was er veel onvrede over de participatie. ‘Ik wil de kloof dichten tussen stad en  stadhuis’ 

‘Participatie betekent niet dat iedereen zijn zin krijgt’ mensen ‘liever andere dingen doen’, zegt Menno Hurenkamp, hoogleraar Democratie als mensenwerk aan  de Universiteit voor Humanistiek. “Deelnemen aan een vergadering of inspreken bij beleid is een ‘noodcircuit’ waar de meeste bewoners alleen gebruik van  maken wanneer er iets niet goed gaat in de buurt of in hun leven.” Daarnaast willen mensen participeren als er niet alleen naar ze geluisterd wordt, maar er ook 

iets verandert, stelt Hurenkamp. 

Representativiteit 

Bewonersorganisatie Rivierenbuurt/Spuikwartier (BRS) diende een zienswijze in op het concept van de participatieverordening, waarin ze onder meer haar  zorgen uitsprak over representativiteit. De twee wijken die de organisatie vertegenwoordigt zijn qua samenstelling zeer divers, legt voorzitter Jan van Gaalen 

uit. “Daardoor is het ondoenlijk om één gezamenlijke mening te formuleren; over parkeren wordt bijvoorbeeld heel verschillend gedacht. Dat maakt participatie lastig, zowel voor ons als voor de gemeente.” Dat raakt aan een vraagstuk dat ook in commissievergaderingen meermaals ter sprake kwam: hoe bereik je de  zogeheten ‘stille stemmen’? Een bekend manco van participatie is dat vooral de ‘usual suspects’ eraan deelnemen, een groep die grotendeels bestaat uit  hogeropgeleide, witte, oudere mannen. Wil je ook andere mensen bereiken, bijvoorbeeld ‘alleenstaande ouders met veel zorgtaken’ of ‘mensen die niet goed  Nederlands spreken’, dan loont het om mensen op een andere manier uit te nodigen, zegt hoogleraar Hurenkamp, en te zorgen dat zij zich op hun gemak voelen.  “Dan moet je dus nadenken over plek, tijdstip, toon en taal van de uitnodiging, kinderopvang en misschien niet alleen die paar onbenullige koekjes bij de 

koffie, maar lekker eten.” De gemeente streeft naar inclusieve participatie door bij ieder proces minstens twee middelen in te zetten om mensen te betrekken.  Bijvoorbeeld door te flyeren en online informatie te plaatsen. “Iedereen wil dat de samenstelling van een groep die participeert, divers is,” zegt Icar. “We moeten daarvoor naar de mensen toe gaan. Desnoods klop je bij ze aan om ze uit te nodigen.” 

Cultuurverandering 

Al met al toont Jan van Gaalen van BRS zich gematigd positief over de nieuwe verordening. “Het geeft voor ambtenaren en bewoners meer duidelijkheid.” 

Maar of hiermee de participatie daadwerkelijk gaat verbeteren, durft hij niet te zeggen. “Het is heel moeilijk en het kost veel tijd om die heel grote olietanker (de gemeente, red.) een bocht te laten maken.” Voor Niels Hunck van Bewonersorganisatie Leidschenveen is het eerst zien, dan geloven. “Je kunt veel mooie  woorden op papier zetten, maar het gaat er uiteindelijk om of partijen er ook echt iets mee doen.” Zorgen dat mensen gehoord worden, geïnformeerd worden over  wat er met de inbreng is gedaan en het gevoel krijgen enige impact te hebben, zou het proces volgens Hunck verbeteren. “We willen ons ook geen slag in de rondte participeren. Liever doen we het één keer heel goed, op een manier waar echt over nagedacht is.” In een publicatie uit 2023 schrijven de Vereniging van  Nederlandse Gemeenten en adviesbureau Berenschot dat het opstellen van een verordening ‘niet snel gemeengoed is binnen een gemeente’ en mede daardoor niet ‘op een magische manier tot betere participatie leidt’. Van Gaalen ondervond dat onlangs aan den lijve, tijdens een gesprek met de gemeente over de overlast die  zijn wijk ervaart van de prostitutiestraten. Hoewel de regels toen nog niet officieel golden, was Van Gaalen toch verbaasd dat de betreffende ambtenaren 

‘niets van dit beleid afwisten’. “Om het hele ambtelijke apparaat hiervoor klaar te maken, zal dus nog wel het nodige moeten gebeuren.” Volgens Menno  Hurenkamp is voor ambtenaren vooral steun van bestuurders van belang, in de vorm van de toezegging dat wat bewoners zeggen ook daadwerkelijk meeweegt in

de besluitvorming. Wethouder Nur Icar erkent dat de participatie niet onmiddellijk vlekkeloos zal verlopen. “Het vraagt veel van de organisatie, we moeten ze de 

tijd gunnen om veranderingen door te maken. Dit is een eerste en belangrijke stap.” Voor ambtenaren is een leertraject opgezet. Over een jaar worden de werking  van de verordening en het handboek besproken in de gemeenteraad, over twee jaar volgt een officiële evaluatie. “Het duurt wel een paar jaar voordat dit geland  is,” denkt Icar. “Het wordt een proces van lange adem.”

===